fbpx
Wikipedia

Idioma pame

El pame, o más propiamente las lenguas pames es un grupo de lenguas indígenas que se hablan en el centro-norte de México por las etnias pames. La comunidad lingüística pame alcanza los 10 000 individuos, y viven sobre todo en el estado de San Luis Potosí.

Pame, Xigüe
' Ñãʔũ (PS), Šiʔúi (PC) , Šiyúi (PN)'
Hablado en México México
Región San Luis Potosí e Hidalgo
Hablantes 9768 (1995)
Puesto No en los 100 mayores (Ethnologue, 2013)
Familia

Lenguas otomangueanas
 Otomangueanas occidentales
  Oto-pameanas

   Idioma pame
Escritura alfabeto latino
Estatus oficial
Oficial en En México tiene reconocimiento como lengua nacional[1]
Regulado por SEP
Códigos
ISO 639-3 pmq pmz pbs pmq pmz

Extensión de las lenguas pame en azul.

Clasificación

Junto con el idioma otomí, el matlatzinca, el mazahua y el ocuilteco, el pame forma el grupo otopameano de la familia lingüística otopame.

Ethnologue distingue dos variedades de este idioma: el pame central,[2]​ hablado en Santa María Acapulco; y el pame norteño,[3]​ hablado en algunas comunidades al norte de Río Verde (San Luis Potosí), cerca del límite fronterizo con Tamaulipas. El pame sureño se considera en la actualidad extinto, aunque Soustelle pudo documentar algunos hablantes hacia 1935.[4]​ Desde un punto de vista comparativo parece que las relaciones de cercanía entre las variedades llevan al siguiente esquema:

Pame meridional (Ñãʔũ)

Pame central (Šiʔúi)

Pame septentrional (Šiyúi)

Descripción lingüística

El pame es una lengua tonal que distingue tonos medio y alto, así como el matiz alto-bajo.[5]

Léxico comparado

El siguiente cuadro muestra los numerales y algunas palabras básicas en diferentes variedades de Pame:[6]

GLOSA Pame Sur Pame Central[7] Pame Norte[8] PROTO-
PAME
(Jiliapan) (Tilaco) (Santa María) (Alaquines)
1 nna nna ndɑ sɑnte *nda
2 ti ti-yii nui nuyi *nui
3 niyũ ti-ñũn rɑnhũʔ rnuʔ *-nũʔ
4 tipiyã tyipya ki-ñui giriui *ki-nui
5 špitũnt šputun kikʔɑi gičʔɑi *kikʔɑi
6 tikiyen taken tiliyɑ teriɑ *te-
7 tekiti ki-yii tiliñũhũñ teriuhiñ *te-?i+2
8 teiniyun kyidinũn ndɑ ntsɑwʔ tenhiuñ *te-?-nũʔ
9 nahwẽn nawẽ 8 + 1 kɑrɑ 8 + 1 ?
10 stutʔu štusu seskɑʔɑi kɑrɑ 8 + 2 ?
'cabeza' kiñãu keyãw ganãw ganãu *kənaw
'ojo' nta ndao gotao ntao *nta
'nariz' šiñũ šiyõa ʦiñowa šiñõã *šiñũ(?)
'boca' kine kane kona kteye *
'pie' nogua nigowa mokwa mokwa *mokwa
'maíz' ʦʔ tyõã gu-dh tʔ *tʔ
'metate' mbot nabʔotʔ kʔyi kʔiyn ?
'chile' bihi mahi mahi lʔu *-hi
'tomate' mpia rumbay lapay dbipay *-pay
'frijol' tio tʔawuʔ gu-kʔwe kʔwi *kʔwi(?)
'carne' migu magiybi pakas pakas *mpak-(?)
'comer' dii, nii nii sihin sey *si-
'maguey' ši-nʤia pʔi-doa go-doa ndwa *ndoa
'alcohol' pinkʔi pingi ke-pi ki-pint ?
'bosque' mipwi setʔa mabwo kwãn *mikwV (?)
'flor' ntu ndʔow go-tun nkyun *ndo-ni
'perro' nnʔow nnʔow nadu dyo *ndʔo-
'caballo' pahan bhãn wahil pahal *pahal-(?)
'piedra' kido kudo kotu gitu *ki-nto
'sol' mpãẽ nimbay kunhu mpa *mpay
'luna' mʔõ mʔãũ mʔau mʔãũ *mʔau
'agua' bisa masa kwote kãnte *nte
'montaña' tʔoe tʔi go-loe toe *tʔoe
'sal' tʔiũs tʔũs lʔũs tʔũs *tʔũs
'mercado' tityawt tetãwn kekywãw kikʔyič *teta-
'año' špo šopʔaw ningyihin čyii ?
'semana' nimpya nembẽ nembẽyn pyẽy *mpyẽ(y)
'noche' sãu nasaw gu-sãw digun *sãw
'frío' ʦe ʦe ʦee ʦee *ʦe(e)
'calor' pa mapa mapa mpa *(ma)pa

Referencia

  1. Ethnologue: Reporte para el pame central
  2. Ethnologue: Reporte para el pame norteño.
  3. J. Soustelle, 1937, pp. 330-363
  4. Suaréz, 1983:51.
  5. Soustelle, 1937, p. 364-365
  6. Los numerales 1-10 no proceden de Soustelle sino de Dr. Heriberto Avelino, 5 de noviembre de 2008, Northern P.
  7. Los numerales 1-10 no proceden de Soustelle sino de Dr. Heriberto Avelino, 5 de noviembre de 2008, Central P.

Bibliografía

  • Soustelle, Jacques [1937](1992): La familia lingüística Otomí-Pame de México Central, Fondo de Cultura Económica, México DF, ISBN 968-16-4116-7.
  • Suaréz, Jorge A, 1983, The Mesoamerican Indian Languages, Cambridge, CUP

Véase también

  •   Datos: Q3042994

idioma, pame, pame, más, propiamente, lenguas, pames, grupo, lenguas, indígenas, hablan, centro, norte, méxico, etnias, pames, comunidad, lingüística, pame, alcanza, individuos, viven, sobre, todo, estado, luis, potosí, pame, xigüe, Ñãʔũ, Šiʔúi, Šiyúi, hablado. El pame o mas propiamente las lenguas pames es un grupo de lenguas indigenas que se hablan en el centro norte de Mexico por las etnias pames La comunidad linguistica pame alcanza los 10 000 individuos y viven sobre todo en el estado de San Luis Potosi Pame Xigue Naʔũ PS Siʔui PC Siyui PN Hablado enMexico MexicoRegionSan Luis Potosi e HidalgoHablantes9768 1995 Nativossin datosOtrosdesconocidoPuestoNo en los 100 mayores Ethnologue 2013 FamiliaLenguas otomangueanas Otomangueanas occidentales Oto pameanas Idioma pameEscrituraalfabeto latinoEstatus oficialOficial enEn Mexico tiene reconocimiento como lengua nacional 1 Regulado porSEPCodigosISO 639 3pmq pmz pbs pmq pmzExtension de las lenguas pame en azul editar datos en Wikidata Indice 1 Clasificacion 2 Descripcion linguistica 2 1 Lexico comparado 3 Referencia 3 1 Bibliografia 4 Vease tambienClasificacion EditarJunto con el idioma otomi el matlatzinca el mazahua y el ocuilteco el pame forma el grupo otopameano de la familia linguistica otopame Ethnologue distingue dos variedades de este idioma el pame central 2 hablado en Santa Maria Acapulco y el pame norteno 3 hablado en algunas comunidades al norte de Rio Verde San Luis Potosi cerca del limite fronterizo con Tamaulipas El pame sureno se considera en la actualidad extinto aunque Soustelle pudo documentar algunos hablantes hacia 1935 4 Desde un punto de vista comparativo parece que las relaciones de cercania entre las variedades llevan al siguiente esquema Pame meridional Naʔũ Pame central Siʔui Pame septentrional Siyui Descripcion linguistica EditarEl pame es una lengua tonal que distingue tonos medio y alto asi como el matiz alto bajo 5 Lexico comparado Editar El siguiente cuadro muestra los numerales y algunas palabras basicas en diferentes variedades de Pame 6 GLOSA Pame Sur Pame Central 7 Pame Norte 8 PROTO PAME Jiliapan Tilaco Santa Maria Alaquines 1 nna nna ndɑ sɑnte nda2 ti ti yii nui nuyi nui3 niyũ ti nũn rɑnhũʔ rnuʔ nũʔ4 tipiya tyipya ki nui giriui ki nui5 spitũnt sputun kikʔɑi gicʔɑi kikʔɑi6 tikiyen taken tiliyɑ teriɑ te 7 tekiti ki yii tilinũhũn teriuhin te i 28 teiniyun kyidinũn ndɑ ntsɑwʔ tenhiun te nũʔ9 nahwẽn nawẽ 8 1 kɑrɑ 8 1 10 stutʔu stusu seskɑʔɑi kɑrɑ 8 2 cabeza kinau keyaw ganaw ganau kenaw ojo nta ndao gotao ntao nta nariz sinũ siyoa ʦinowa sinoa sinũ boca kine kane kona kteye pie nogua nigowa mokwa mokwa mokwa maiz ʦʔiũ tyoa gu dhwa tʔwa tʔwa metate mbot nabʔotʔ kʔyi kʔiyn chile bihi mahi mahi lʔu hi tomate mpia rumbay lapay dbipay pay frijol tio tʔawuʔ gu kʔwe kʔwi kʔwi carne migu magiybi pakas pakas mpak comer dii nii nii sihin sey si maguey si nʤia pʔi doa go doa ndwa ndoa alcohol pinkʔi pingi ke pi ki pint bosque mipwi setʔa mabwo kwan mikwV flor ntu ndʔow go tun nkyun ndo ni perro nnʔow nnʔow nadu dyo ndʔo caballo pahan bhan wahil pahal pahal piedra kido kudo kotu gitu ki nto sol mpaẽ nimbay kunhu mpa mpay luna mʔo mʔaũ mʔau mʔaũ mʔau agua bisa masa kwote kante nte montana tʔoe tʔi go loe toe tʔoe sal tʔiũs tʔũs lʔũs tʔũs tʔũs mercado tityawt tetawn kekywaw kikʔyic teta ano spo sopʔaw ningyihin cyii semana nimpya nembẽ nembẽyn pyẽy mpyẽ y noche sau nasaw gu saw digun saw frio ʦe ʦe ʦee ʦee ʦe e calor pa mapa mapa mpa ma paReferencia Editar Ley General de Derechos Linguisticos Indigenas Ethnologue Reporte para el pame central Ethnologue Reporte para el pame norteno J Soustelle 1937 pp 330 363 Suarez 1983 51 Soustelle 1937 p 364 365 Los numerales 1 10 no proceden de Soustelle sino de Dr Heriberto Avelino 5 de noviembre de 2008 Northern P Los numerales 1 10 no proceden de Soustelle sino de Dr Heriberto Avelino 5 de noviembre de 2008 Central P Bibliografia Editar Soustelle Jacques 1937 1992 La familia linguistica Otomi Pame de Mexico Central Fondo de Cultura Economica Mexico DF ISBN 968 16 4116 7 Suarez Jorge A 1983 The Mesoamerican Indian Languages Cambridge CUPVease tambien EditarLenguas otomangueanas Lenguas de Mexico Datos Q3042994Obtenido de https es wikipedia org w index php title Idioma pame amp oldid 123856056, wikipedia, wiki, leyendo, leer, libro, biblioteca,

español

, española, descargar, gratis, descargar gratis, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, imagen, música, canción, película, libro, juego, juegos