fbpx
Wikipedia

Idioma fon

El fon o gun (autoglótnimos: fon gbè [fɔ̃̄ɡb͡e] y gun gbè [ɡũɡb͡e]) es una lengua de subgrupo gbe de la rama Volta-Níger de las lenguas Níger-Congo y la lengua del pueblo fon. El fon se habla principalmente en Benín y áreas adyacentes de Togo y tiene más de 2 millones de hablantes. Como otras lenguas gbe, es una lengua altamente analítica y fonológicamente es una lengua tonal.

Fon, gun
Fongbè, Gungbè
Hablado en  Togo
 Benín
Región Río Volta
Hablantes 2,2 millones (2003)
Familia

Níger-Congo
 Volta-Congo
  Benue-kwa
    Gbe

     Fon
Escritura alfabeto latino
Códigos
ISO 639-2 fon
ISO 639-3 fon

Distribución de las lenguas gbe.

Aspectos históricos, sociales y culturales

Dialectos

Capo (1988) considera que el maxi (maxí) y el gun (gungbè) como parte del complejo dialectal fon. Sin embargo, no incluye como dialectos del complejo al alada o al toli (tɔli) que otros autores sí consideran parte del fon-gun.

Descripción lingüística

Fonología

 
"Bienvenidos" (Kwabɔ) en fon en una farmacia en el Aeropuerto de Cotonú en Benín.

El fon tiene hasta siete vocales orales y cinco vocales nasales que contrastan fonológicamente:

Fonemas vocálicos del fon[1]
Anterior Central Posterior
Cerrada i   ĩ u   ũ
Semicerrada e   o  
Semiabierta ɛ   ɛ̃ ɔ   ɔ̃
Abierta a   ã

El inventario consonántico viene dado por:

Fonemas consonánticos del fon[1]
Labial Alveolar Post-
alveolar
Palatal Velar Labial-
velar
"Nasal" m ~ b n ~ ɖ    
Oclusiva (p) t d tʃ͡ dʒ͡   k ɡ kp͡ ɡb͡
Fricativa f v s z     x ɣ ɣʷ
Aproximante   l ~ ɾ   ɲ ~ j   w

El fonema /p/ solo aparece en mimesis lingüísticas y préstamos, aunque frecuentemente se reemplaza por /f/, como en cɔ́fù 'tienda'. Muchas de las oclusivas sonoras aparecen solo ante vocales orales, mientras que grupos de oclusivas homorgánicas solo aparecen ante vocales nasales, lo cual indica que [b] [m] y [ɖ] [n] son alófonos, no fonemas distintivos en fon. [ɲ] aparece en variación libre con [j̃]; por tanto, puede argumentarse que el fongbe no posee fonemas nasales distintivos, y sus sonidos nasales solo son variantes de oclusivas sonoras; este patrón es común en toda África occidental.[2]/w/ y /l/ también se nasalizan ante vocales nasales; /w/ puede dar [ɥ] por asimilación ante /i/.

Los únicos grupos consonánticos posibles en fon tienen a una de las dos aproximantes /l/ o /j/ como segunda consonante; tras (post)alveolares, /l/ se realiza opcionalmente como [ɾ]: klɔ́ 'lavar', wlí 'agarrar, coger', jlò [d͡ʒlò] ~ [d͡ʒɾò] 'querer, desear'.

Tono

El fon posee dos tonos fonémicos, comúnmente denominados alto y bajo. El tono alto se realiza como un tono ascendente (de bajo a alto) tras consonantes sonoras. Las palabras básicas dislábicas pueden presentar cualquiera de las cuatro posibilidades lógicas: alto-alto, alto-bajo, bajo-alto y bajo-bajo. En palabras más largas, como verbos y sintagmas nominales, un tono alto tiende a persistir hasta la sílaba final, si la sílaba tiene un tono fonémico bajo, entonces se realiza como un tono descendente (de alto a bajo). Los tonos bajos desaparecen cuando están flanqueados por tonos altos, aunque su efecto se mantiene como un escalón. Los tonos ascendentes (de bajo a alto) se simplifican a alto tras otro tono alto (sin desencadenar un escalón) y a bajo ante un tono alto.

/ xʷèví-sà-tɔ́ é xɔ̀ àsɔ̃́ wè /
[ xʷèvísáꜜtɔ́ ‖ é ꜜxɔ̂ | àsɔ̃́ wê ‖ ]
vendedor.de.pescado 3ªpers. PERF comprar cangrejo dos
Hwevísatɔ́, é ko hɔ asón we.
'La pescadera, compró dos cangrejos'

En Ouidah, un tono ascendente o descendente se realiza como un tono medio. Por ejemplo, 'nosotros, tú', que fonémica tiene tono alto /bĩ́/, pero que por efecto de la consonante sonora precedente, acaba teniendo tono medio [mĩ̄] en Ouidah.

Ortografía

Alfabeto fon
Mayúsculas A B C D Ɖ E Ɛ F G GB I J K KP L M N NY O Ɔ P R S T U V W X Y Z
Minúsculas a b c d ɖ e ɛ f g gb i j k kp l m n ny o ɔ p r s t u v w x y z
Alófono principal a b d ɖ e ɛ f ɡ ɡb i k kp l m n ɲ o ɔ p ɣ s t u v w x j z

X se usa para /x/ en algunas ortografías, pero en otras se usa h. En muchos textos ê y ô se usan para los contextos nasales: me [mɛ̃], fon [fɔ̃]. El tono generalmente no se marca por escrito excepto cuando es necesario.

Texto de muestra

De la Declaración Universal de los Derechos Humanos:

GBETA GBƐ Ɔ BI TƆN EE ƉƆ XÓ DÓ ACƐ E GBƐTƆ ƉÓ KPODO SISI E ƉO NA ƉÓ N'I LƐ KPO WU E WEXWLE
Ee nyi ɖɔ hɛnnu ɖokpo mɛ ɔ, mɛ ɖokpoɖokpo ka do susu tɔn, bɔ acɛ ɖokpo ɔ wɛ mɛbi ɖo bo e ma sixu kan fɛn kpon é ɖi mɛɖesusi jijɛ, hwɛjijɔzinzan, kpodo fifa ni tiin nu wɛkɛ ɔ bi e ɔ, ...

Referencias

  1. Claire Lefebvre; Anne-Marie Brousseau (2002). A Grammar of Fongbe. Walter de Gruyter. pp. 15-29. ISBN 3-11-017360-3. 
  2. This is a matter of perspective; it could also be argued that [b] and [ɖ] are denasalized allophones of /m/ and /n/ before oral vowels.

Bibliografía

  • Aboh, O. Enoch (2004) The Morphosyntax of Complement-Head Sequences (Clause Structure and Word Order Patterns in Kwa) New York etc.:Oxford University Press.

Enlaces externos

  Prueba Wikipedia en Idioma fon en la Incubadora de Wikimedia.
  • A Facebook application to use and learn the Fon language, developed by Jolome.com
  • The first blog totally in Fongbe. An access to a Fongbe forum is given
  • Manuel dahoméen : grammaire, chrestomathie, dictionnaire français-dahoméen et dahoméen-français, 1894 by Maurice Delafosse at the Internet Archive
  •   Datos: Q33291
  •   Multimedia: Fon language / Q33291

idioma, autoglótnimos, gbè, gbè, ɡũɡb, lengua, subgrupo, rama, volta, níger, lenguas, níger, congo, lengua, pueblo, habla, principalmente, benín, áreas, adyacentes, togo, tiene, más, millones, hablantes, como, otras, lenguas, lengua, altamente, analítica, fono. El fon o gun autoglotnimos fon gbe fɔ ɡb e y gun gbe ɡũɡb e es una lengua de subgrupo gbe de la rama Volta Niger de las lenguas Niger Congo y la lengua del pueblo fon El fon se habla principalmente en Benin y areas adyacentes de Togo y tiene mas de 2 millones de hablantes Como otras lenguas gbe es una lengua altamente analitica y fonologicamente es una lengua tonal Fon gunFongbe GungbeHablado en Togo BeninRegionRio VoltaHablantes2 2 millones 2003 FamiliaNiger Congo Volta Congo Benue kwa Gbe FonEscrituraalfabeto latinoCodigosISO 639 2fonISO 639 3fonDistribucion de las lenguas gbe editar datos en Wikidata Indice 1 Aspectos historicos sociales y culturales 1 1 Dialectos 2 Descripcion linguistica 2 1 Fonologia 3 Ortografia 4 Referencias 4 1 Bibliografia 5 Enlaces externosAspectos historicos sociales y culturales EditarDialectos Editar Capo 1988 considera que el maxi maxi y el gun gungbe como parte del complejo dialectal fon Sin embargo no incluye como dialectos del complejo al alada o al toli tɔli que otros autores si consideran parte del fon gun Descripcion linguistica EditarFonologia Editar Bienvenidos Kwabɔ en fon en una farmacia en el Aeropuerto de Cotonu en Benin El fon tiene hasta siete vocales orales y cinco vocales nasales que contrastan fonologicamente Fonemas vocalicos del fon 1 Anterior Central PosteriorCerrada i ĩ u ũSemicerrada e o Semiabierta ɛ ɛ ɔ ɔ Abierta a aEl inventario consonantico viene dado por Fonemas consonanticos del fon 1 Labial Alveolar Post alveolar Palatal Velar Labial velar Nasal m b n ɖ Oclusiva p t d tʃ dʒ k ɡ kp ɡb Fricativa f v s z x ɣ xʷ ɣʷAproximante l ɾ ɲ j wEl fonema p solo aparece en mimesis linguisticas y prestamos aunque frecuentemente se reemplaza por f como en cɔ fu tienda Muchas de las oclusivas sonoras aparecen solo ante vocales orales mientras que grupos de oclusivas homorganicas solo aparecen ante vocales nasales lo cual indica que b m y ɖ n son alofonos no fonemas distintivos en fon ɲ aparece en variacion libre con j por tanto puede argumentarse que el fongbe no posee fonemas nasales distintivos y sus sonidos nasales solo son variantes de oclusivas sonoras este patron es comun en toda Africa occidental 2 w y l tambien se nasalizan ante vocales nasales w puede dar ɥ por asimilacion ante i Los unicos grupos consonanticos posibles en fon tienen a una de las dos aproximantes l o j como segunda consonante tras post alveolares l se realiza opcionalmente como ɾ klɔ lavar wli agarrar coger jlo d ʒlo d ʒɾo querer desear TonoEl fon posee dos tonos fonemicos comunmente denominados alto y bajo El tono alto se realiza como un tono ascendente de bajo a alto tras consonantes sonoras Las palabras basicas dislabicas pueden presentar cualquiera de las cuatro posibilidades logicas alto alto alto bajo bajo alto y bajo bajo En palabras mas largas como verbos y sintagmas nominales un tono alto tiende a persistir hasta la silaba final si la silaba tiene un tono fonemico bajo entonces se realiza como un tono descendente de alto a bajo Los tonos bajos desaparecen cuando estan flanqueados por tonos altos aunque su efecto se mantiene como un escalon Los tonos ascendentes de bajo a alto se simplifican a alto tras otro tono alto sin desencadenar un escalon y a bajo ante un tono alto xʷevi sa tɔ e ko xɔ asɔ we xʷevisaꜜtɔ e ko ꜜxɔ asɔ we vendedor de pescado 3ªpers PERF comprar cangrejo dosHwevisatɔ e ko hɔ ason we La pescadera compro dos cangrejos En Ouidah un tono ascendente o descendente se realiza como un tono medio Por ejemplo mǐ nosotros tu que fonemica tiene tono alto bĩ pero que por efecto de la consonante sonora precedente acaba teniendo tono medio mĩ en Ouidah Ortografia EditarAlfabeto fon Mayusculas A B C D Ɖ E Ɛ F G GB I J K KP L M N NY O Ɔ P R S T U V W X Y ZMinusculas a b c d ɖ e ɛ f g gb i j k kp l m n ny o ɔ p r s t u v w x y zAlofono principal a b tʃ d ɖ e ɛ f ɡ ɡb i dʒ k kp l m n ɲ o ɔ p ɣ s t u v w x j zX se usa para x en algunas ortografias pero en otras se usa h En muchos textos e y o se usan para los contextos nasales me mɛ fon fɔ El tono generalmente no se marca por escrito excepto cuando es necesario Texto de muestraDe la Declaracion Universal de los Derechos Humanos GBETA GBƐ Ɔ BI TƆN EE ƉƆ Xo Do ACƐ E GBƐTƆ Ɖo KPODO SISI E ƉO NA Ɖo N I LƐ KPO WU E WEXWLE Ee nyi ɖɔ hɛnnu ɖokpo mɛ ɔ mɛ ɖokpoɖokpo ka do susu tɔn bɔ acɛ ɖokpo ɔ wɛ mɛbi ɖo bo e ma sixu kan fɛn kpon e ɖi mɛɖesusi jijɛ hwɛjijɔzinzan kpodo fifa ni tiin nu wɛkɛ ɔ bi e ɔ Referencias Editar a b Claire Lefebvre Anne Marie Brousseau 2002 A Grammar of Fongbe Walter de Gruyter pp 15 29 ISBN 3 11 017360 3 This is a matter of perspective it could also be argued that b and ɖ are denasalized allophones of m and n before oral vowels Bibliografia Editar Aboh O Enoch 2004 The Morphosyntax of Complement Head Sequences Clause Structure and Word Order Patterns in Kwa New York etc Oxford University Press Enlaces externos Editar Prueba Wikipedia en Idioma fon en la Incubadora de Wikimedia Map of Fon Fongbe language from the LL Map Project Fon is Fun A Facebook application to use and learn the Fon language developed by Jolome com The first blog totally in Fongbe An access to a Fongbe forum is given Journal of West African Languages Articles on Fon Manuel dahomeen grammaire chrestomathie dictionnaire francais dahomeen et dahomeen francais 1894 by Maurice Delafosse at the Internet Archive Datos Q33291 Multimedia Fon language Q33291 Obtenido de https es wikipedia org w index php title Idioma fon amp oldid 145778862, wikipedia, wiki, leyendo, leer, libro, biblioteca,

español

, española, descargar, gratis, descargar gratis, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, imagen, música, canción, película, libro, juego, juegos